Szybkie wprowadzenie do LaTeXa

[Leoneq]

LaTeX w jednym zdaniu to "kolejny poziom wtajemniczenia" jeżeli chodzi o pisanie tekstu. Artykuł ten piszę bardziej w celu popularyzacji tego narzędzia, bo materiałów (poradników) dotyczących LaTeXa jest naprawdę dużo (i to po polsku)!

Przede wszystkim LaTeX jest znany z tego że potrafi generować wzory matematyczne. Jednak jak się okazuje, można w nim również pisać bardzo ładne książki, opracowania czy artykuły. I to takie które wyglądają jak te opracowania naukowe "prosto z pudełka"! W odróżnieniu od innych języków opisów stron, nie jest on WYSIWYG (what you see is what you get) a WYSIWYM (what you see is what you mean). Oznacza to tyle, że określamy strukturę logiczną naszego dokumentu, a plik źrodłowy jest "kompilowany" do uniwersalnego formatu który potem możemy przekonwertować do interesującego nas formatu (np. pdf, ale również jako stronę internetową, plik dla drukarni itd). No i przede wszystkim LaTeX jest darmowy i otwartoźrodłowy!

Cytat

LaTeX wymawia się jako Latech; źródłosłów jest z języka greckiego (tech tak samo jak w technologia).

Elastyczność oraz "programistyczne" podejście przy pisaniu dokumentu sprawiają że niektórzy zdecydowanie wolą pisać dokumenty w LaTeXu niż w Wordzie. I przede wszystkim - po aktualizacji wtyczek czy samego silnika, nasz dokument nie powinien się rozsypać, jak to często bywa z plikami wordowskimi (różne wersje .doc i .docx, bo nauczyciele z jakiegoś powodu nie aktualizują swoich programów...)

Jak korzystać z LaTeXa?

Pierwszym wyborem powinien być Overleaf. Jest on darmowym edytorem online, takim który już ma wiele pakietów zainstalowanych tak że pisanie to tylko przejmowanie się pisaniem (podobnie jak OnlineGDB dla C). Niestety - aby pisać w trybie offline trzeba już się przemęczyć samodzielnie z instalacją, ale też tutaj wtyczki do VSC czy Vima dużo pomagają. Po wejściu na stronę Overleafa możemy stworzyć sobie przykładowy projekt.

Po lewej stronie mamy rozpiskę rozdziałów w naszym tekście oraz przeglądarkę plików. Następnie jest panel gdzie piszemy kod (nasz tekst), po prawej jest "skompilowany" kod. Przycisk "Recompile" rekompiluje plik, lecz wygodniej jest klikać często CTRL+S. Strzałeczka po prawej od tego przycisku pozwala nam pobrać dokument.

LaTeX jest składnią troszkę podobny do HTMLa. Są "znaczniki" które wymagają zarówno początku (begin) oraz końca (end), są też takie które się wpisuje wprost. Struktura dokumentu rozpoczyna się od klasy dokumentu - w przykładzie jest to "article", ale np. jeżeli chcielibyśmy zrobić prezentację, broszurkę lub napisać artykuł do IEEE - możemy ściągnąć odpowiedni szablon. Ta jedna linia kodu może zmienić cały wygląd dokumentu bez psucia układu! Jest to pierwsza przewaga LaTeXa nad Wordem, gdzie z tego co wiem nie tak łatwo jest zmieniać wygląd.

Następnie "ustawiamy język", a tak naprawdę importujemy odpowiednią paczkę. Zawiera ona zasady jak np. rozdzielać słowa, kodowanie, itd. Z językiem polskim jest jednak problem, kiedy chcemy używać polskich znaków, ale o tym za chwilę. Kolejne pakiety wprowadzają tworzenie wzorów matematycznych, zdjęcia itp. Po wszystkich importach rozpoczynamy właściwy dokument linijką \begin{document}. I wtedy możemy już pisać nasz tekst. Rozdziały zaczynamy poleceniem \section{tekst}, formatujemy przez \textit, \textbf itd. Polecam sobie zapoznać się z przykładowym dokumentem i poeksperymentować!

Generalnie to wszystko możemy znaleźć w popularnych poradnikach, np. kurs LaTeXa z PW, dokumentacja z Overleafa. I szczerze polecam ten pierwszy, jako taki dobry "pakiet startowy". W tym miejscu w sumie mógłbym artykuł zakończyć.

Jednak to, co chciałbym jeszcze przedstawić to przydatne pakiety i sztuczki które zazwyczaj się wykorzystuje podczas pisania dokumentów.

Język polski i czcionka

\usepackage{listingsutf8}
\usepackage{polski}
%...
\usepackage[scaled]{helvet}
\renewcommand\familydefault{\sfdefault} 
\usepackage[T1]{fontenc}

Do języka polskiego potrzebujemy dodatkowego pakietu jeżeli chcemy również polskie znaki w "listingach", najczęściej oznacza to blok kodu. Dodatkowo, strona Overleaf umożliwia zmianę czcionki z domyślnej (ta domyślna jest ładna, lecz jestem przekonany że nie każdy chce w niej pisać). Te trzy linijki po komentarzu zmieniają globalnie czcionkę na Helveticę.

Kolory

\usepackage{xcolor}
\definecolor{karmazyn}{RGB}{250, 30, 78}
%kolor może być predefiniowany - blue, green itd. lub nasz własny
Tekst może być \textcolor{blue}{niebieski} lub \textcolor{karmazyn}{karmazynowy}!

Wzory matematyczne lux

Domyślnie jak stworzymy wzór np.:

\begin{equation}
    \Delta = \frac{-b \pm \sqrt{b^2-4ac}}{2a}
\end{equation}

Zostanie on oznaczony numerem:

Jeżeli jednak dodamy do niego etykietę, np.:

\begin{equation}
 	\label{wz_alfa}

To po zaimportowaniu dodatkowego pakietu, możemy ładnie referować nasze wzory (i nie tylko!)

\usepackage{hyperref}
%...
\begin{equation} \label{wz_alfa}
    \alpha = \frac{-b \pm \sqrt{b^2-4ac}}{2a}
\end{equation}

Zgodnie ze wzorem \ref{wz_alfa} dostajemy dwa możliwe wyniki.

Po kliknięciu myszką w "1" zostaniemy odesłani do miejsca gdzie jest nasz wzór, czyli w tym wypadku niewiele wyżej. Jednak jeżeli nasz dokument jest długi a chcemy się cofnąć do początku, takie linki bardzo pomagają. Nie mówiąc o tym że LaTeX sam dba o przypisanie numerków! Tak samo możemy referować rozdziały, strony, zdjęcia, itd. My posługujemy się jedynie etykietami, jeżeli kolejność się zmieni bo coś dodamy przed tym wzorem - nic się nie stanie. Możemy też umieszczać linki internetowe:

Przykładowa strona internetowa to np. \href{https://forbot.pl/blog/}{forbot} ale jest ich znacznie więcej.

Dodatkowo linki możemy kolorować! Wystarczy to zdefiniować przy importowaniu pakietu.

\usepackage[colorlinks=true, allcolors=blue]{hyperref}

Subfigure'y

Aby mieć kilka obrazków obok siebie, i nie robiąc skomplikowanych struktur (pływające obiekty itd) wystarczy skorzystać z czegoś takiego:

\begin{figure}[!ht]
    \centering
    \subfloat[Kwiatek]{
        \includegraphics[width=.4\linewidth]{rys1.png}
    }
    \subfloat[Kwiatek wodny]{
        \includegraphics[width=.4\linewidth]{rys2.png}
    }
    \\
    \subfloat[Dojrzały pąk rośliny]{
        \includegraphics[width=.4\linewidth]{rys3.png}
    }
    \subfloat[Części rośliny które nie są często spożywane]{
        \includegraphics[width=.4\linewidth]{rys4.png}
    }
    \caption{Taktyczny podpis}
    \label{obr_kwiatki}
\end{figure}

Warto tutaj przytoczyć że przy obrazkach dobrym zwyczajem jest dodawanie [!ht] - wymusza to nasz obrazek tutaj (here), a jak się nie uda to niech będzie na górze (top). Wykrzyknik opisuje jak bardzo chcemy nasz obrazek tutaj, w skrajnych przypadkach można nawet dodać [!!!ht]. Podwójny ukośnik \\ jest równoznaczny z \newline. Zamiast obrazków możemy mieć wykresy, tabelki, czy inne obiekty oczywiście.

Równanie krok po kroku

Jeżeli zamiast "equation" użyjemy "align" wówczas będziemy mogli pisać przekształcenia jakiegoś równania linia po linii.

\begin{align} 
    f(x) &= x^2 + 2x + 1 \nonumber \\
    &= (x+1)(x+1) \nonumber \\
    &= (x+1)^2
\end{align}

Kod

Nie wiem czemu ciągle promowany jest pakiet "listing" do umieszczania kodu. Pakiet minted pozwala nie tylko na bezproblemową obsługę polskich znaków, ale również na style czy pisanie kodu w jednej linii (kod można nawet pobrać z pliku!)

\usepackage{minted}
\usemintedstyle{github-dark} 
%styl można wybrać z dokumentacji!
\section{Minted}
Poniżej jest zaprezentowany cytat oraz kod. Kod można nawet wstawiać w \mintinline{text}{linii} dzięki \mintinline{tex}{\mintinline{}{}}

\begin{minted}[label={cytat:dane}, fontsize=\footnotesize]{text}
Zwykły tekst, może nawet cytat!
\end{minted}

\begin{minted}[label={cytat:dane}, fontsize=\footnotesize, bgcolor=darkgray,]{C}
#dodaj <standardowewewy.n>

liczbacałkowita główna()
{
    kod;
    zwróć zero;
}
\end{minted}

Dodatkowe rzeczy

LaTeX pozwala też na tworzenie wykresów "od ręki", jednak opanowanie pakietu pgfplots to wyższa szkoła jazdy. Polecam zamiast tego je generować w ulubionym programie i wrzucać zdjęcia. Dodatkowo polecam zmienić marginesy na mniejsze, często używać etykiet i refów, no i warto wspomnieć że w Overleafie śmiało można zrobić "ctrl+v" ze zdjęciem i będziemy je mogli szybko zaimportować. Tabelki tylko i wyłącznie z generatora. Z tego co wiem, poza wzorami matematycznymi możemy również tworzyć algorytmy, wykresy, wzory chemiczne i wiele więcej! Chociaż do algorytmów polecałbym również je tworzyć zewnętrznie (np. draw.io), a do samych dokumentów - szablon, który wystarczy skopiować przy tworzeniu nowej pracy (z prekonfigurowanymi przez nas pakietami, może składnią itd). Warto zastanowić się nad dodawaniem \newpage przed każdym nowym rozdziałem, jeżeli często używamy \newline do rozdzielania "bloków" tekstu (co też można zrobić lepiej, za pomocą środowisk).

Oczywiście do prywatnego zastosowania LaTeX jak i Word raczej nie są przydatne - ale do pisania sprawozdań w pracy, szkole, na uczelni, mam wrażenie że jest to wydajniejsze i być może lepiej wyglądające niż Word. Oczywiście jest to kwestia subiektywna, najlepiej spróbować obu!

[ethanak]

Wrrrr!

W LaTeXu a nie w Lateksie! Ogólnie: popraw pisownię w całym tekście.

[Leoneq]

Dzięki, poprawione.

[Elvis]

Nie wiem czy to pisał ChatGPT, czy automatyczne tłumaczenie, ale czegoś takiego to by chyba człowiek nie wymyślił:

#dodaj <standardowewewy.n>
  
liczbacałkowita główna()

 

[Polecacz 101]

Produkcja i montaż PCB - wybierz sprawdzone PCBWay!
   • Darmowe płytki dla studentów i projektów non-profit
   • Tylko 5$ za 10 prototypów PCB w 24 godziny
   • Usługa projektowania PCB na zlecenie
   • Montaż PCB od 30$ + bezpłatna dostawa i szablony
   • Darmowe narzędzie do podglądu plików Gerber
Zobacz również » Film z fabryki PCBWay

[Treker (Damian Szymański)]

W ramach ciekawostki dodam, że książki i e-booki Forbota są właśnie generowane przy użyciu LaTeXa 🙂

[_LM_]

Kiedyś szukałem czegoś podobnego, coś dzięki czemu użytkownik mógł wprowadzać dowolne działania na zdefiniowanych przez siebie danych. Tak trafiłem na bibliotekę mathpasrer. Taki off top... https://www.b4x.com/android/help/mflib.html

[ethanak]

A ja jestem leń i używam LyXa 🙂

[roz]

Dobra, a dlaczego nie LibreOffice Writer lub ostatecznie M$ Word?

Wady/zalety/różnice.

[ethanak]

36 minut temu, roz napisał:

Dobra, a dlaczego nie LibreOffice Writer lub ostatecznie M$ Word?

 

Przecież napisał - to WYSIWYM a nie WYSIWYG i raczej porównania nie mają sensu. 

[roz]

9 godzin temu, ethanak napisał:

Przecież napisał - to WYSIWYM a nie WYSIWYG i raczej porównania nie mają sensu. 

Lubię filozofować, ale to mnie przerasta.

Przecież autor składa tekst/formatuje. W obu przypadkach będzie można uzyskać to samo.

Jednak LaTeX jest bardziej zaawansowany (czyt. w moim rozumowaniu potrzeba więcej czasu na sformatowanie tekstu tworząc kod).

[EDIT]: drążę, bo słyszałem o tym wiele lat temu, nawet chwilę się bawiłem.

Pracując jakiś czas w jednej z większych drukarni w naszym kraju - nikt nie słyszał o LaTeX. Bazowali na oprogramowaniu Adobe, Microsoft, Corel. Drukowane były tylko książki, podręczniki, w tym akademickie. Nawet dla Norwegii.

Edytowano 24 lutego przez roz

[ethanak]

Nie. W przypadku WYSIWYM autor nie formatuje tekstu, jedynie wpisuje treść i ew. sugestie do formatowania - a samym formatowaniem zajmuje się LaTeX (ściślej TeX, bo LaTeX to tak w skrócie nakładka na TeXa).

Poza tym niektóre efekty są niemożliwe do osiągnięcia w Word/LO (np. optyczne wyrównanie prawej strony).

[Treker (Damian Szymański)]

@roz LaTeX jest bardziej efektywny w dokumentach technicznych, naukowych i matematycznych, gdzie wymagane jest zaawansowane składanie tekstu oraz precyzyjne formatowanie równań, tabel, cytowań i skomplikowanych wzorów. Pozwala na automatyczne zarządzanie odwołaniami, indeksowaniem i numeracją wzorów matematycznych. Umożliwia "programistyczną" kontrolę nad formatowaniem i eliminację problemów związanych z ręczną edycją. Jest powszechnie stosowany w publikacjach akademickich, raportach technicznych oraz dokumentacji, gdzie wymagana jest spójność, estetyka i automatyzacja składu. Standard ten jest w kręgach akademickich popularny od bardzo dawna, od czasów, gdy Word nie radził sobie nawet dobrze z podpisami zdjęć. Do tego LaTeX może np. opcjonalnie sam umieszczać pliki graficzne na stronach w taki sposób, aby na kartkach nie było pustego miejsca (przenosi grafiki na dalsze strony, w tekście odwołuje się numeracjami).

Podczas wysyłania książki do drukarni wysyła się PDF-a do druku, a w czym on powstał to sprawa drugorzędna 🙂

[ethanak]

1 godzinę temu, Treker napisał:

LaTeX jest bardziej efektywny w dokumentach technicznych

Zarówno LaTeX jak i LyX bardzo dobrze się nadają do tekstów literackich - Ty masz pisać a nie robić za zecera.

Kiedyś w LaTeXu robiłem faktury w firmie - bardzo ładnie wychodziły 🙂

[Leoneq]

Dnia 23.02.2025 o 07:30, Elvis napisał:

ale czegoś takiego to by chyba człowiek nie wymyślił

Masz racje, tylko student takie coś mógł wymyślić.

Dnia 24.02.2025 o 07:21, roz napisał:

Przecież autor składa tekst/formatuje. W obu przypadkach będzie można uzyskać to samo.

Chyba najbardziej jaskrawa funkcja to właśnie pisanie różnych wzorów matematycznych, u mnie na informatyce w szkole średniej trzeba było je robić jakąś wtyczką od MS w wordzie. Nie dość że masa klikania to jeszcze miało się wrażenie że jak się używa wtyczki to jest to takie niekompletne, trudno mi to określić. Stąd też LaTeX od razu mi się spodobał w tym kontekście, ale nie miałem pojęcia że jest on używany do pisania całych tekstów...

Wiem że popularny jest InDesign od Adobe do ładnych "broszurek", mam w planach wypróbować wersję opensource (Scribus). Szczerze powiem że o tym jak (i co) się wysyła do drukarni to wyczytałem z internetu, jako że sam jeszcze nic nie zamawiałem..