Popularne paluszki są znane jako baterie AA, R6, a nawet R14505. Oznaczenia, które pierwotnie miały pomagać w identyfikacji baterii, czasem wprowadzają jednak dużo zamieszania.
Warto poznać podstawy normy IEC 60086-1, bo znakomicie ułatwi to rozszyfrowanie oznaczeń baterii, szczególnie tych mniej popularnych.
Artykuł omawia najważniejsze zasady oznaczania rozmiarów i typów baterii. Po przeczytaniu tego wpisu będziesz wiedział dokładnie, jak odszyfrować np. mało popularny zapis R14505, który dotyczy zwykłego „paluszka” (baterii AA).
Dowiesz się, jak producenci baterii opisują kształty, rozmiary oraz skład chemiczny swoich produktów z wykorzystaniem normy IEC 60086-1. Artykuł ten będzie też dobrym rozszerzeniem informacji z tekstu, który porównuje 7 typów baterii jednorazowych (np. alkaliczne vs. węglowo-cynkowe).
Rozmiary baterii – totalny bałagan?
Absolutnie najpopularniejszymi bateriami są tzw. paluszki o średnicy około 15 mm i długości 50 mm, nazywane AA, R6 lub LR6. Oprócz tego istnieje mnóstwo podobnych cylindrycznych ogniw o różnej średnicy i wysokości. W handlu dostępnych jest także sporo ogniw guzikowych (ang. coin cells).
Wszystkie te baterie jednorazowe można opisać jednoznacznie za pomocą normy IEC 60086-1
Jest dużo odmian baterii w najróżniejszych obudowach. Oznaczane są w przeróżny sposób i osoba mniej zorientowana ma wrażenie, że w tej dziedzinie panuje totalny bałagan. Jest ono jak najbardziej uzasadnione, niemniej koniecznie trzeba poznać międzynarodowy system oznaczania baterii (ogniw) według norm IEC 60086 – dzięki niemu można łatwo rozszyfrować większość opisów.
System oznaczania ogniw i baterii IEC 60086-1
IEC (International Electrotechnical Commission) to organizacja opracowująca międzynarodowe normy z zakresu elektryki, która wiele lat temu przedstawiła propozycje oznaczania baterii i akumulatorów. Przykładowo norma IEC 60095 odnosi się do samochodowych akumulatorów rozruchowych, normy IEC 61951-1 i 61951-2 – do akumulatorów Ni-Cd i Ni-MH, a norma IEC 61960 – do akumulatorów Li-Ion. Nas interesuje teraz IEC 60086-1, czyli norma dotycząca ogniw i baterii jednorazowych.
Logotyp IEC
Norma IEC 60086-1 proponuje spójny system oznaczeń. Problem jednak w tym, że do roku 1990 obowiązywała stara wersja tej normy, a jej zasady są stosowane do dziś, natomiast nowsza wersja jest nadal mało upowszechniona. Dlatego trzeba zacząć od starej wersji, która obejmuje zarówno zasady oznaczania kształtu i wielkości ogniwa oraz wykorzystywanego systemu chemicznego, jak i liczbę ogniw składających się na baterię.
Oznaczenie kształtu baterii
Stara wersja normy przewidywała trzy możliwe kształty:
R (ang. round) – okrągły, obejmujący cylindryczne „paluszki” różnych rozmiarów, jak również płaskie ogniwa guzikowe (zegarkowe),
F (ang. flat) – płaski, warstwowy,
S (ang. square) – prostokątny, prostopadłościenny lub pryzmatyczny.
W nowej wersji normy (od 1990) są wprawdzie tylko dwie możliwości oznaczania kształtu: R i P, gdzie P obejmuje wcześniejsze F i S, jednak stare oznaczenie F nadal się spotyka (9-woltowa bateria 6F22).
Oznaczenie wielkości baterii
Stara norma przewidywała kilkadziesiąt standardowych wielkości dla ogniw okrągłych, 15 wielkości dla ogniw płaskich i 4 wielkości ogniw prostokątnych. Przedstawione to zostało w trzech tabelach.
Oznaczenie baterii według starej normy
Z kolei w poniższej tabeli dotyczącej ogniw okrągłych kolorem niebieskim wyróżnione są ogniwa płaskie, guzikowe, których wysokość jest mniejsza niż ich średnica. Pozostałe to ogniwa cylindryczne typu „paluszek”, gdzie żółtym kolorem wyróżnione są te najpopularniejsze. W pierwszej kolumnie tabeli (IEC 1) podany jest skrót według starej normy, sprzed 1990 roku. W kolumnie drugiej (IEC 2) podane jest oznaczenie według nowej wersji, a w kolejnych kolumnach jest średnica i wysokość.
Oznaczenia baterii według starej i nowej normy
Od razu widać, że nowe oznaczenia (IEC 2) zawierają informacje i o średnicy, i o wysokości. Zgadza się, tyle że są mało znane i mało popularne – nadal w większości ofert handlowych wykorzystywane są stare oznaczenia. Najpopularniejsze są „zwykłe paluszki” o wielkości R6, które według nowej normy powinny być oznaczane jako R14505. Jeszcze częściej wielkość taka oznaczana jest po prostu jako AA. Wielkość IEC R03 to w miarę popularne „małe paluszki”, określane częściej skrótem AAA. Nadal dość popularne wielkości R14 i R20 oznaczane są często literami C i D.
Brakuje oznaczenia B, które według niektórych źródeł dotyczyło dawniej ogniwa R12, a według innych nieprodukowanej już wysokonapięciowej baterii 90 V. Nie sposób tego dziś ustalić.
Co ważne, na rynku oprócz tych najpopularniejszych wielkości (AA, AAA, C i D) spotyka się wielkości ułamkowe: większe i mniejsze od podstawowych. Pojęcie o tym daje rysunek poniżej, gdzie żółtymi podkładkami zaznaczone są podstawowe, najpopularniejsze ogniwa.
Rozmiary popularnych ogniw (grafika na bazie ilustracji od Accu4all, CC BY-SA 3.0)
Analiza tego rysunku budzi bardzo ważne pytanie: co to za rozmiar oznaczony A (średnica 17 mm, wysokość 50 mm)? Wygląda na jakiś „grubszy paluszek R6 (AA)”. Dlaczego oznaczenia A nie ma w powyższych tabelach? I dlaczego nie ma ogniw A, a są tylko „chudsze” AA?
Rozmiar A rzeczywiście nie jest ujęty w tej tabeli (nazywałby się tu R23), dlatego że w tej wielkości nie były produkowane baterie jednorazowe, tylko akumulatory zasadowe (niklowe). A tabela ta dotyczy baterii jednorazowych, a nie akumulatorów.
Co to za bateria AAAA? To „najmniejszy paluszek”, jaki istnieje. Według nowych oznaczeń to LR8D425 (średnica 8,3 mm, wysokość 42,5 mm), a najbliższą wielkością według starych oznaczeń IEC jest R61 (średnica 7,8 mm, wysokość 39 mm). Pojedyncze ogniwa tego typu są jednak spotykane dość rzadko.
Oznaczenie rozmiarów baterii guzikowych
Jak widać we wcześniejszej tabeli (z oznaczeniami według starej i nowej normy), IEC proponuje też przejrzysty system oznaczania wielkości małych baterii guzikowych. Wszystkie są ogniwami okrągłymi (R) i według nowej normy pierwsza lub dwie pierwsze cyfry oznaczenia mają określać średnicę w milimetrach (przybliżoną), natomiast dwie lub trzy następne – wysokość ogniwa w dziesiątych częściach milimetra. I tak np. skrót R2016 oznacza średnicę 20 mm i wysokość (grubość) 1,6 mm. Z kolei skrót 932 to średnica około 9 mm i wysokość 3,2 mm.
Oznaczenie systemu chemicznego
Podkreślmy: R6 oraz R14505 to tylko oznaczenia kształtu (R – okrągły) i wielkości (14 × 50,5 mm). Nie ma tu jeszcze informacji o systemie chemicznym. To według IEC 60086 określa litera dodawana przed takim oznaczeniem. Najpopularniejsze oznaczenie to LR6, gdzie L oznacza ogniwo alkaliczne 1,5 V.
Znaczenie liter jest tu następujące (pozycje pogrubione są najpopularniejsze):
Brak litery – ogniwo węglowo-cynkowe,
B – ogniwo litowo-węglowe,
C – ogniwo litowo-manganowe,
E – ogniwo litowo-tionylowe,
F – ogniwo litowo-żelazowe (1,5 V),
H – ogniwo niklowo-metalowo-wodorkowe (akumulator NiMH),
K – ogniwo niklowo-kadmowe (akumulator Ni-Cd),
L – ogniwo alkaliczne,
M – dawniej: ogniwo rtęciowe, obecnie litowe ładowalne,
P – ogniwo cynkowo-powietrzne,
S – ogniwo srebrowo-cynkowe,
Z – ogniwo niklowo-manganowe.
Już wiemy, że LR6 oznacza lepszy „paluszek” alkaliczny, natomiast R6 to „paluszek” tańszy i gorszy – węglowo-cynkowy (więcej na ten temat w artykule porównującym różne wersje baterii). FR6 to 1,5-woltowe ogniwa litowo-żelazowe. Z kolei ER6 to mniej popularne ogniwa tionylowe o napięciu znamionowym 3,6 V.
Przykładowe ogniwo tionylowe
Przykładowe ogniwo litowe
Analogicznie LR44 to gorsze i tańsze guzikowe ogniwo alkaliczne, a SR44 to droższe i lepsze ogniwo srebrowe. Rozmiary tych baterii są identyczne. CR2032 to najpopularniejsze ogniwo litowe – o średnicy 20 mm i grubości 3,2 mm. Zdecydowanie rzadziej spotykane ogniwa BR2032 to też 3-woltowe ogniwa litowe, tylko o innym systemie chemicznym.
Oznaczenie liczby ogniw w baterii
Liczba przed literowym oznaczeniem wskazuje, że nie chodzi o pojedyncze ogniwo, tylko o baterię składającą się z kilku ogniw. Warto więc sprawdzić, jak ten dodatkowy parametr wpływa na oznaczenia (i jakie zamieszanie może czasami wprowadzić). Zacznijmy jednak od prostego przykładu.
Bateria 4,5 V (3R12, 3LR12)
Dawniej bardzo popularne – a dziś praktycznie całkiem zapomniane – były 4,5-woltowe „baterie płaskie” składające się z trzech ogniw B, czyli R12. Zwykła wersja węglowo-cynkowa powinna mieć oznaczenie 3R12, a alkaliczna – 3LR12.
Bateria alkaliczna 4,5 V (3LR12)
Zwykła bateria 4,5 V (3R12)
Baterie 2R10, LR44 oraz 2CR5
W ramach ciekawostki warto też przypomnieć zapomnianą już praktycznie 3-woltową baterię 2R10. Nie powinno być już także problemu z rozszyfrowaniem oznaczenia 4LR44 – to zestaw czterech ogniw alkalicznych LR44. Inną, rzadziej spotykaną baterią jest 2CR5, która zawiera dwa ogniwa litowe R5.
Bateria 2R10 oraz 4LR44
Bateria 2CR5 vs AA (zdjęcie: Lead holder, CC BY-SA 3.0)
Bateria 9 V (6F22, 6LR61)
Oznaczenie 6LR61 wskazuje, że bateria składa się z sześciu ogniw alkalicznych (L), okrągłych, o wielkości R61 (AAAA). Natomiast 6F22 to stare oznaczenie wskazujące, że chodzi o zestaw sześciu ogniw płaskich F22 węglowo-cynkowych (bez litery).
Bateria 9 V (wnętrze wersji 6LR61)
Bateria 9 V (wnętrze wersji 6F22)
Nie zawsze jest to do końca prawda, bo można znaleźć baterie 9-woltowe oznaczone „nowocześnie” – 6LR61, ale składające się ewidentnie z ogniw płaskich (F22), a nie „mikropaluszków” R61. Według nowych oznaczeń IEC bateria 9 V z ogniwami płaskimi powinna być określona jako 6LP3146, ale takich oznaczeń raczej się nie spotyka.
Bateria 12 V (R23, A23, 23A, 8LR932)
Wiemy, że R23 to oznaczenie wielkości A (średnica 17 mm, wysokość 50 mm). Tymczasem popularne są mniejsze baterie oznaczane A23 lub 23A, które mają średnicę 10,3 mm i długość 27,5 mm (o napięciu znamionowym 12 V).
Wnętrze baterii A23, a właściwie 8LR932
Baterie te znamy np. pod symbolem A23, ale według normy IEC powinny być oznaczane jako 8LR932, gdyż rzeczywiście składają się z ośmiu ogniw guzikowych o średnicy około 8 mm i grubości 3,2 mm. Analogicznie trochę mniejsze baterie A27 (27A) powinny być określane jako 8LR732.
Rynkowe wyroby oznaczane są jednak niezgodnie z normą IEC, bo tak się przyjęło, a producenci nie chcą wypaść z rynku przez stosowanie prawidłowych, lecz nieznanych nikomu kodów.
Co to jest CR123A?
Daremne byłyby poszukiwania rozmiaru R123 – taki zapis nie pasuje ani do starego, ani nowego systemu IEC. I nie z niego się wywodzi! Na pewno chodzi o jednorazowe ogniwa 3,2-woltowe litowo-manganowe, więc literka C pasuje – natomiast reszta opisu nie pochodzi z systemu IEC.
Miniaturowa bateria CR123
Wiele takich baterii oznaczonych jest tylko jako 123 albo 123A. Ogniwa te od lat są dość popularne i trudno ustalić pochodzenie tego typu oznaczenia. Ogniwo ma średnicę 16,5–17 mm i długość 37,5 mm, a więc jest to 2/3 rozmiaru A (2/3A). Natomiast według IEC ogniwo powinno być oznaczone jako CR17375, ale rynkowe wyroby różnych producentów są oznaczane inaczej: albo 123, albo 123A, albo CR123A, przy czym nie ma między nimi godnych uwagi różnic.
Gdzie znaleźć tabele zamienników baterii?
System oparty na normach od IEC 60086-1 do IEC 60086-4 jest sensowny i przejrzysty – niestety nie jest ani jedyny, ani najpopularniejszy. Normy IEC dotyczące baterii ukazały się pod koniec lat 50. XX wieku. A już od początku XX wieku produkowano najrozmaitsze baterie. Po wielu z nich zaginął wszelki ślad, ponieważ były przeznaczone do zasilania lamp elektronowych, zarówno jako źródło napięcia żarzenia, jak i anodowego. Dużo dłużej ostały się baterie do latarek.
Producenci, zwłaszcza ci najwięksi, stosowali swoje systemy oznaczeń. Nie zrezygnowali z nich nawet wtedy, gdy pojawiły się normy IEC oraz ANSI (American National Standards Institute).
Co ważne, upowszechnił się też prosty literowy system oznaczania wielkości – od A (najmniejszej) do F (największej). Potem na rynku pojawiły się radioodbiorniki tranzystorowe, do których potrzebne były małe baterie dające co najmniej kilka woltów. Ogromną popularność zdobyły 9-woltowe bloczki, najpierw oznaczane jako 6F22, potem coraz częściej 6R61. Z kolei w miejsce „najmniejszych” ogniw rozmiaru A zaczęto wprowadzać jeszcze mniejsze: AA (R6), AAA (G03), a nawet AAAA (R61).
Bezapelacyjnie największą popularność zdobyły baterie o wielkości AA (R6, potem LR6).
Z czasem pojawiały się nowe, coraz mniejsze ogniwa i baterie, w tym mnóstwo odmian ogniw guzikowych. Większość starych producentów pozostała przy swoich systemach oznaczeń. Z tego powodu wytworzył się ogromny bałagan, zwłaszcza jeżeli chodzi o baterie guzikowe (zegarkowe). Poszczególni wytwórcy nadal stosują własne oznaczenia odmian i rozmiarów baterii, co często wymaga skorzystania z tabel odpowiedników, które dziś łatwo znaleźć w internecie – wystarczy wpisać w wyszukiwarkę hasło: Battery Cross Reference Chart. Z kolei szukając odpowiednika konkretnej wyładowanej baterii, najłatwiej wpisać oznaczenie starej baterii oraz słowo equivalent.
A gdzie ogniwa 18650?
Dziś powszechnie używane są „grube paluszki”, oznaczane jako 18650, mające średnicę 18 mm i wysokość (długość) około 65 mm. Dlaczego w tabelach nie ma popularnego obecnie rozmiaru R18650?
Popularne ogniwa 18650 występują jedynie w formie akumulatorów, a nie baterii
Odpowiedź jest prosta: istnieje wiele akumulatorków litowych R18650 (ICR18650, NCR18650), ale nie produkowano i nie produkuje się obecnie takich baterii jednorazowych, tymczasem norma ta opisuje wyłącznie rozmiary tego typu ogniw.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
Baterie i ogniwa dostępne w sprzedaży powinny być opisane zgodnie z normą IEC 60086-1, która jasno określa oznaczenia dla rozmiaru, składu chemicznego oraz budowy baterii. Po rozszyfrowaniu kodu literowo-numerycznego bez problemu uda nam się rozpoznać typ baterii.
Czy wpis był pomocny? Oceń go:
Średnia ocena 4.8 / 5. Głosów łącznie: 98
Nikt jeszcze nie głosował, bądź pierwszy!
Artykuł nie był pomocny? Jak możemy go poprawić? Wpisz swoje sugestie poniżej. Jeśli masz pytanie to zadaj je w komentarzu - ten formularz jest anonimowy, nie będziemy mogli Ci odpowiedzieć!
Trzeba jednak pamiętać, że praktyka nie jest tak dobra. Producenci nie mają obowiązku stosowania się do tej normy, dlatego dostępne są baterie, które oznaczane są inaczej, niż wynikałoby to z normy. Problem ten jest widoczny szczególnie w przypadku mniej popularnych baterii. Jeśli szukamy zamiennika dla zużytej baterii, trzeba w internecie poszukać tabeli zamienników, dzięki której uda się dobrać właściwą wersję chemiczną baterii o danym rozmiarze.
Baterie alkaliczne i węglowo-cynkowe to jedne z najpopularniejszych baterii jednorazowych, które są dostępne w sprzedaży. Warto jednak znać też... Czytaj dalej »
O autorze: Piotr Górecki
Popularyzator elektroniki, konstruktor z ponad 30-letnim doświadczeniem, autor książek i tysięcy artykułów omawiających różne aspekty elektroniki.
Dołącz do 20 tysięcy osób, które otrzymują powiadomienia o nowych artykułach! Zapisz się, a otrzymasz PDF-y ze ściągami (m.in. na temat mocy, tranzystorów, diod i schematów) oraz listę inspirujących DIY na bazie Arduino i Raspberry Pi.
To nie koniec, sprawdź również
Przeczytaj powiązane artykuły oraz aktualnie popularne wpisy lub losuj inny artykuł »
Dołącz do 20 tysięcy osób, które otrzymują powiadomienia o nowych artykułach! Zapisz się, a otrzymasz PDF-y ze ściągami (m.in. na temat mocy, tranzystorów, diod i schematów) oraz listę inspirujących DIY z Arduino i RPi.
Trwa ładowanie komentarzy...