Podział diod: prostownicze oraz świecące

Jako początkujący najczęściej będziesz spotykał się z dwoma rodzajami diod: prostowniczymi oraz świecącymi (LED). Już teraz powinieneś wyczuć między nimi różnice... Jedne coś prostują, a drugie świecą. Zdecydowanie chętniej i częściej używać będziesz tych drugich. Pojawią się one dosłownie w 99% Twoich elektronicznych projektów.

Typ diody (prostownicza/świecąca) można bardzo łatwo rozpoznać po wyglądzie danego elementu. Diody prostownicze to walce o różnych rozmiarach, przez które osiowo przechodzi drut. Natomiast elementy świecące wyróżniają soczewka (przezroczysta lub kolorowa) oraz wyprowadzenia, które znajdują się tylko po jednej stronie elementu. W najczęściej spotykanych diodach kolorowy górny element ma średnicę 5 mm lub 3 mm.

Przykładowe diody przedstawione zostały na poniższym zdjęciu. Po lewej znajdują się diody krzemowe, a po prawej – diody świecące (LED-y).

Czym są diody krzemowe (prostownicze)?

Diody krzemowe (prostownicze) wzięły swoją nazwę od materiału półprzewodnika, czyli krzemu. W diodach świecących funkcję półprzewodnika spełniają inne substancje (o czym później). Diody mają jedno główne zadanie: przepuszczać prąd w jedną stronę, a w drugą już nie.

Na razie skupmy się na poznaniu podstawowych określeń oraz symbolu diody. Koniecznie zwróć uwagę, że wyprowadzenia diod nie są takie same!

Z samego symbolu diody można wywnioskować jej zasadę działania: prąd płynie od anody do katody, czyli w kierunku wskazywanym przez „strzałkę”. Prąd, przepływając przez diodę, traci część swojej energii, co skutkuje zmniejszeniem napięcia. Prościej mówiąc, jeżeli dioda przewodzi, to występuje na niej niewielki spadek napięcia (np. 0,7 V), które za chwilę postaramy się zmierzyć.

Dioda może się znaleźć w dwóch stanach: przewodzenia (gdy próbujemy wymusić przepływ prądu od anody w kierunku katody i dioda „zgadza się na to”, czyli przewodzi) oraz zaporowym (gdy prąd próbuje płynąć od katody do anody, ale dioda na to „nie zezwala” i prąd nie płynie).

Diody - skrót wideo »

Jak zapamiętać, czym jest katoda i anoda?

Postaraj się zapamiętać, że katoda to „nóżka”, do której należy podłączać masę, czyli minus. Można to skojarzyć w prosty sposób: w słowie „katoda” znajduje się literka t, która u góry ma minus. Nie każdy lubi takie skojarzenia, jednak dla wielu są one najskuteczniejszą metodą nauki!

Dioda prostownicza w praktyce

Wykonajmy teraz dwa doświadczenia, które pozwolą na sprawdzenie, czy dioda faktycznie przewodzi tylko w jednym kierunku. Potrzebne będą nam następujące elementy:

• płytka stykowa,
• bateria 9 V z przewodami,
• diody typu 1N4148,
• rezystor 1 kΩ,
• multimetr.

Diod prostowniczych w sklepach znaleźć można ogromnie dużo (różnią się wieloma parametrami). Diody dodane do zestawów to popularne 1N4148, z którymi spotkał się praktycznie każdy elektronik.

Sprawdźmy w praktyce dwa warianty podłączenia diody:

Złożone układy w praktyce mogą wyglądać następująco:

W pierwszej próbie dioda została wprawiona w stan przewodzenia. Napięcie na jej anodzie było wyższe niż na katodzie, więc otworzyła się i umożliwiła przepływ prądu o wartości około 8,9 mA. W drugiej próbie dioda została wsadzona odwrotnie (napięcie na katodzie było wyższe niż na anodzie), przez co dioda weszła w stan zaporowy i przestała przewodzić prąd – efektem jest zerowe wskazanie miliamperomierza.

Warto również przy okazji zmierzyć, jak napięcie zmienia się w układzie, do którego podłączona jest dioda w kierunku przewodzenia. Po lewej przedstawiono pomiar napięcia z baterii („przed diodą”), a po prawej – pomiar „za diodą”. Jak widać, w tym drugim przypadku napięcie jest mniejsze (zgodnie z wcześniejszymi informacjami):

Najważniejsze parametry diod

Pora na omówienie podstawowych parametrów. W rzeczywistości diody cechują się znacznie większą liczbą parametrów. Tutaj skrótowo omówiono tylko kilka najważniejszych.

• Maksymalne napięcie wsteczne. Napięcie, jakie można przyłożyć między zaciski diody przy polaryzacji zaporowej bez ryzyka jej uszkodzenia. Większe napięcie może spowodować przebicie diody, a nawet jej zniszczenie.

• Maksymalny prąd przewodzenia. Największa wartość prądu, jaki może płynąć przez diodę. Przekroczenie tej wartości grozi jej zniszczeniem.
• Maksymalna moc strat. Dioda, kiedy przewodzi, nagrzewa się. To nagrzewanie może być niezauważalne przy małych prądach, ale przy dużych (rzędu 200 mA i więcej) powinno być wyczuwalne po dotknięciu obudowy palcem. Dzieje się tak, ponieważ na diodzie odkłada się pewne napięcie i płynie przez nią prąd, zatem wydziela się moc. Nie można dopuścić do tego, aby wartość tego iloczynu przekroczyła parametr podany w nocie katalogowej, gdyż struktura przegrzeje się i spali. Dla wspomnianej 1N4148 wynosi ona 0,5 W.

• Napięcie przewodzenia. Napięcie, jakie będzie między zaciskami diody wtedy, gdy popłynie przez nią prąd. Wartość tego napięcia jest zależna od natężenia płynącego prądu.

Jednak jak zostanie dalej pokazane, nie do końca jest to prawdą. Przy przepływie dużych prądów napięcie to może wynosić 1–1,2 V. Poniższy fragment noty katalogowej diody 1N4148 (produkcji NXP) przedstawia wykres zależności między napięciem przewodzenia a prądem przewodzenia.

Jak widać na powyższym wykresie, po przepuszczeniu przez diodę prądu 100 mA w temperaturze około 25°C odłoży się na niej mniej więcej 0,9 V. Charakterystyki podawane w notach katalogowych należy traktować orientacyjnie, ponieważ poszczególne egzemplarze diod mogą się od siebie różnić.

Pomiar napięcia przewodzenia diody

Multimetry umożliwiają pomiar napięcia przewodzenia diod. Miernik należy przełączyć na pozycję oznaczoną symbolem diody. Niestety, pomiar ten można traktować jedynie orientacyjnie, na zasadzie: „dioda przewodzi/nie przewodzi”, bo jest on wykonywany przy nieznanym prądzie przewodzenia.

Po ustawieniu miernika na odpowiednią pozycję dokonujemy pomiaru w sposób identyczny jak wtedy, gdy testowaliśmy opór rezystorów. Tutaj ważna jest jednak polaryzacja, czarna sonda (podłączona do COM) musi być przyłożona do wyprowadzenia oznaczonego na obudowie diody paskiem.

Przykładowy pomiar może wyglądać następująco:

Dioda jako zabezpieczenie zasilania?

Połączenie diody szeregowo z zasilaniem pozwala rozwiązać problem odwrotnego zasilania, ponieważ przy próbie zamiany biegunów baterii wejdzie ona w stan zaporowy i nie przepuści prądu. Niestety, podczas przewodzenia będzie się na niej odkładało pewne napięcie. Ten spadek należy uwzględnić, dobierając zasilanie do układu.

Diody Schottky’ego

Oprócz diod krzemowych dostępne są również tzw. diody Schottky’ego – przeważnie produkowane na napięcia niższe niż diody krzemowe (typowo od 20 V do 100 V), ale charakteryzujące się mniejszym spadkiem napięcia w kierunku przewodzenia. Tymi elementami jednak nie zajmujemy się szerzej w naszym kursie podstaw elektroniki.

---

Na tym zakończymy teraz omawianie diod krzemowych. Nie zajęliśmy się co prawda ich właściwością „prostowania” prądu (stąd druga nazwa: diody prostownicze), jednak kurs nie omawia zagadnień prądu zmiennego, więc nie mielibyśmy czego tutaj prostować.

LED – diody świecące w praktyce

LED (ang. light-emitting diode) – diody świecące, rzadziej nazywane diodami elektroluminescencyjnymi, to jedne z najważniejszych i najciekawszych elementów.

Dotychczas zajmowaliśmy się diodami, których głównym zadaniem było przewodzenie prądu tylko w jedną stronę. Tymczasem istnieje równie liczna (jeśli nie liczniejsza) grupa diod, które dodatkowo świecą. Zawierają one w swojej strukturze mały kryształek substancji, która świeci po przyłożeniu do niej napięcia. Dokładne informacje na ten temat znacznie wykraczają jednak poza podstawy elektroniki. Nie ma zatem potrzeby, aby się temu tutaj przyglądać.

Świecące wnętrze diody jest półprzewodnikiem, czyli jest w stanie zablokować prąd, który chciałby płynąć w nieodpowiednim kierunku. Jest to widoczne nawet na schematycznym symbolu diod LED.

W związku z tym odpowiednio podłączona dioda będzie się świeciła i jednocześnie będzie przez nią płynął prąd. Zaporowo podłączona dioda nie będzie świeciła i zablokuje przepływ prądu.

Jak rozpoznać wyprowadzenia diody świecącej?

Diody świecące (LED) nie mają czarnych pasków na obudowach. Katodę (czyli minus) można jednak odróżnić na kilka innych sposobów. Idąc w kolejności od najpopularniejszej opcji:

1. w nowej diodzie katoda jest krótszym wyprowadzeniem,
2. rant soczewki diody obok katody jest ścięty na płasko,
3. katoda łączy się w obudowie diody z „większą płytką”.

Metody te sprawdzają się w przypadku 99,99% diod. Możesz trafić jednak na jakieś dziwne, „chińskie” LED-y lub stare elementy z demontażu, w których wszystkie oznaczenia będą wskazywały na odwrotne wyprowadzenia – takie przypadki to nie legenda, były opisywane już na naszym forum!

Istnieją również diody, które w jednej obudowie mają kilka struktur świecących. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie wielu niestandardowych kolorów. Więcej informacji na temat takich diod poznasz, jeśli zdecydujesz się na wykonanie ćwiczeń z kursu elektroniki, poziom II:

Parametry diod świecących

Diody świecące charakteryzują się podobnymi parametrami jak diody prostownicze, tyle że większą uwagę zwraca się na inne z tych cech (np. barwę, jasność, kąt świecenia). Najistotniejszy jest jednak prąd przewodzenia. Dla diod takich jak te dołączone do zestawu maksymalny prąd przewodzenia wynosi około 20 mA. Nowoczesne diody świecą jednak bardzo jasno nawet już przy 1–2 mA. Dlatego zwykle ogranicza się ten prąd do bardzo małych wartości.

Napięcie przewodzenia zależy mocno od koloru świecenia diody. Każdy kolor uzyskuje się z innej substancji, która cechuje się innymi właściwościami elektrycznymi. Dokładnych informacji na ten temat należy szukać w dokumentacjach diod. Jednak na potrzeby hobbystycznego majsterkowania można również przyjąć przybliżone wartości z naszej tabelki:

Czy diody świecące muszą mieć kolorową soczewkę? Nie, za kolor świecenia odpowiada materiał, z którego zrobiono diodę. Często będziesz spotykał kolorowe diody w przezroczystych obudowach. Dotyczy to szczególnie tzw. diod jasnych, czyli takich, które dają bardzo mocne światło.

Diody świecące (LED-y) - skrót wideo »

Dobieranie rezystora do diody świecącej (LED)

Diodom trzeba ograniczać prąd. Najprostszym rozwiązaniem jest wstawienie rezystora szeregowo z diodą LED. Zgodnie z prawem Kirchhoffa część napięcia odłoży się na diodzie, a pozostała – na rezystorze. Ponadto, znając (mniej więcej) napięcie, jakie „weźmie na siebie” rezystor, można – zgodnie z prawem Ohma – obliczyć prąd, jaki przez niego płynie. Elementy te są połączone szeregowo, więc ten sam prąd popłynie przez diodę, a to nas głównie interesuje.

Wzór pozwalający obliczyć rezystancję rezystora do zasilania diody LED wygląda następująco:

• U_zas – napięcie zasilania obwodu z diodą
• U_diody – napięcie przewodzenia diody (z tabelki wyżej)
• I_diody – prąd, który ma płynąć przez diodę

Obliczmy wartość rezystora w układzie zasilanym z 9 V. Załóżmy, że napięcie przewodzenia diody to 2 V, a ma przez nią popłynąć 7 mA. Wypisujemy wartości:

• U_zas = 9 V
• U_diody = 2 V
• I_diody = 7 mA = 0,007 A

Obliczamy wartość potrzebnego rezystora:

R = (9 V − 2 V) / 0,007 A = 7 V / 0,007 A = 1000 Ω = 1 kΩ

Za chwilę sprawdzimy taki układ w praktyce!

---

Jaki prąd powinien płynąć przez diodę? Na pewno mniejszy od maksymalnego, czyli podanych już 20 mA. Produkowane dzisiaj diody świecą wystarczająco jasno, jeśli płynie przez nie prąd <10 mA. W układach zasilanych z baterii, w których zależy nam na niskim zużyciu energii, można przyjąć 1–5 mA.

Standardowo dla napięcia zasilania 5 V i napięcia przewodzenia 2 V stosuje się rezystory 330 Ω. Powoduje to, że przez diodę płynie około 9 mA. Zestaw zawiera baterię o napięciu 9 V. Przy diodzie czerwonej, która potrzebuje około 2 V, na rezystorze odłoży się napięcie 7 V. Używając rezystora 1 kΩ, przez diodę popłynie prąd około 7 mA – czyli taki wybór będzie bardzo dobry (taki przykład był rozpatrzony wyżej do wykonania obliczeń).

Sprawdźmy teraz taki układ w praktyce:

W ramach eksperymentu sprawdź, jak zachowa się dioda, gdy jeszcze bardziej ograniczysz jej prąd. Dla testu możesz wykorzystać potencjometr, który jest przecież regulowanym rezystorem. Połącz go szeregowo z rezystorem 330 Ω, aby w momencie minimalnego skręcenia potencjometru w szeregu był chociaż ten mały opór.

Jasność diody powinna się zmieniać w zależności od aktualnego ustawienia potencjometru. Dla testu warto również wymienić diodę na egzemplarz w innym kolorze.

Czy rezystor musi być „przed” diodą?

Wiele osób początkujących uważa, że rezystor musi znaleźć się fizycznie „przed” diodą, bo inaczej zbyt duży prąd ją uszkodzi. Na szczęście nie jest to prawda – zapamiętaj, że kolejność elementów w takim połączeniu nie ma żadnego znaczenia. Przez elementy połączone szeregowo płynie ten sam prąd – wynika to z omawianych wcześniej praw Kirchhoffa.

Temat ten jest dość „kontrowersyjny” dla wielu początkujących, którzy bardzo często nie mogą tego zrozumieć. Dlatego przygotowaliśmy osobny artykuł uzupełniający, który tłumaczy tylko to jedno, ale ekstremalnie ważne zagadnienie. Koniecznie go przeczytaj:

Jak zasilać wiele diod świecących?

Chcąc zasilać kilka diod z jednego źródła, możemy zastosować jedno z dwóch rozwiązań:

1. Każdej diodzie można zapewnić własny rezystor, obliczony według dobranych wcześniej wskazówek, po czym dołączyć takie szeregi (dioda + rezystor) równolegle do zasilania.
2. Można też połączyć po kilka diod w szereg i dobrać do niego rezystor. Wtedy napięcie U_diody we wzorze należy przyjąć tyle razy większe, ile jest diod. Napięcie zasilające U_zas musi być co najmniej kilka woltów wyższe niż założone U_diody.

Dla testu podłącz teraz kilka diod według pierwszego zaproponowanego rozwiązania. Pamiętaj jednak, aby każdy LED miał swój rezystor – inaczej możesz uszkodzić swój układ! Przykładowy schemat:

Kilka elementów wystarczy, aby uzyskać naprawdę ciekawy efekt:

Naprawdę warto zapamiętać wzór podany w tej części kursu i opanować sposób dobierania rezystora. Wiemy, że wiele osób ma z tym problemy. Dlatego przygotowaliśmy osobny artykuł, w którym omówiony jest tylko ten temat. Znaleźć można w nim również bardziej zawiłe przykłady:

Zadanie domowe

Porównaj jasność diod o różnych kolorach. Która z diod świeci najlepiej przy małym prądzie, a która najgorzej? Eksperyment warto powtórzyć w jasnym oraz ciemnym otoczeniu.

Pora na quiz - sprawdź, co już wiesz!

Masz już za sobą sześć odcinków kursu, więc śmiało możesz zabrać się za kolejny quiz, który składa się z 15 pytań testowych (jednokrotnego wyboru), limit czasu to 15 minut. Liczy się pierwszy wynik, ale quiz będziesz mógł później wykonać wielokrotnie (w ramach treningu).

Przejdź do quizu nr 2 z 4 »

Bez stresu! postaraj się odpowiedzieć na pytania zgodnie z tym co wiesz, w przypadku ewentualnych problemów skorzystaj ze swoich notatek. To nie są wyścigi - ten quiz ma pomóc w utrwaleniu zdobytej już wiedzy i wyłapaniu ewentualnych tematów, które warto jeszcze powtórzyć. Powodzenia!

Quiz - najnowsze wyniki

Oto wyniki 10 osób, które niedawno wzięły udział w quizie. Teraz pora na Ciebie! Uwaga: wpisy w tej tabeli mogą pojawiać się z opóźnieniem, pełne wyniki są dostępne „na żywo” na stronie tego quizu.

Podsumowanie

To była garść praktycznych wskazówek dotyczących diod. Poznałeś ich podstawowe parametry oraz zastosowania. O diodach można napisać naprawdę grubą książkę i nadal nie wyczerpie ona tematu. Artykuł ten potraktuj jako wprowadzenie do tego zagadnienia. W razie problemów śmiało pytaj w komentarzach. Będzie nam również bardzo miło, jeśli podzielisz się wynikami swoich eksperymentów i napiszesz, czy wszystko przebiegło bez problemów!

Najważniejsze, abyś po tej lekcji umiał dobrać odpowiednie rezystory do zasilania diody świecącej. Poznane części będziesz spotykał wielokrotnie. LED-y są najpopularniejszym elementem pozwalającym na sygnalizację tego, co dzieje się w układzie.

PS Jeśli czujesz się na siłach, możesz powoli zacząć czytać również nasz kurs programowania Arduino –niewątpliwie będzie to kolejny krok w Twojej elektronicznej edukacji!

Aktualna wersja kursu: Damian Szymański, ilustracje: Piotr Adamczyk. Pierwsza wersja: Michał Kurzela. Schematy montażowe zostały wykonane przy częściowym wykorzystaniu oprogramowania Fritzing (oraz własnych bibliotek elementów). Zakaz kopiowania treści kursów oraz grafik bez zgody FORBOT.pl

Data ostatniego sprawdzenia lub aktualizacji tego wpisu: 13.03.2024.

diody, krzemowe, kursElektroniki, led, półprzewodniki, świecące, zaporowe